Coronavirus: Fransa neden yaygın test uygulamasını geciktiriyor?

Sophie Chapelle ve Rachel Knaebel^[1]

Test, Test, Test. Mart ayının ortasından beri Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) başkanı Tedros Adhanom Ghebreyesus tarafından verilen talimat böyleydi. « Gözleriniz bağlı bir yangınla savaşamazsınız » diyor ve « kimin enfekte olduğunu bilmiyorsak, bu salgını durduramayız » diye vurguluyordu. Dünya Sağlık Örgütü gibi, Fransız bilim adamları da büyük bir tarama politikasının, sokağa çıkma yasaklarının önemli bir tamamlayıcısı olduğunda ısrar ediyorlardı. Peki Fransız hükümeti ve sağlık otoriteleri neden hala bu önerileri uygulamakta geçiriyor?

DSÖ çağrısı ihmal edildi

17 Mart’ta, Sağlık Bakanlığı (Directeur General de la Santé, DGS) genel müdürü Jérôme Salomon, sokağa çıkma yasakları daha henüz başlamışken, DSÖ önerisinin « Fransa’yı hedeflenmedi »ğini söyledi. « Aktif dolaşımla […] testin fazla ilgisi yok. Yapmanız gereken evde kalmaktır, » diye ısrar ediyordu ve buna neden olarak da « hepimizin potansiyel olarak taşıyıcı » olduğumuzu vurguluyordu. Şimdi ise salgın iki aydır Fransa’da kol geziyor. O zamanlar hastane laboratuvarları günde ortalama 4.000 testi ancak gerçekleştirebiliyordu. Şehirin tüm laboratuvarlarını da kattığımızda birkaç yüz daha eklemek gerekir. [1]. Öyle görünüyor ki Sağlık otoriteleri ve hükümet « kısıtlı bir test stratejisi » varsayıyordı. 20 Mart’ta Jérôme Salomon’un yapmış olduğu açıklama bu hedefin detaylarını görmemize sağladı: « Biz, risk grubu olarak tanımlanan kolaylıkla hastalanabilen bünyesi zayıf insanları, hasteneye yatırılmış olanları ve huzur evlerinde yaşayanlarının yanında tabi ki sağlık çalışanlarını test ediyoruz »

Baskı altında gelişen resmi bir tutum

Ancak, Elysee Sarayı tarafından koronavirüse karşı kurulan Bilimsel Kurulu Başkanı Jean-François Delfraissy, 18 Mart’ta verdiğini bir demecinde yaygın test yapılması gerektiği üzerine şöyle söylüyordu: “Testler, eğer çok fazla sayıda olsaydı, şüpheli bireyleri test etmek ve daha sonra onları izole etmek mümkün olacaktı, bu nedenle bu test eksikliği önemli bir sorun”. Güney Kore ve Almanya’daki yaygın tarama stratejisiyle elde edilen açık iyi sonuçlar ise bu eleştirileri besliyor. Oysa yöneticinin DSÖ’nün tavsiyelerini artık ihmal etmemesi için daha on gün beklememiz gerekecekti. Bir basın toplantısında, Başbakan Edouard Philippe ve Sağlık Bakanı Olivier Véran nihayetinde daha kapsamlı testlere ihtiyaç olduğunu farkına vardıklarını ifade ettiler. Bu farkındalık aynı zamanda, sokağa çıkma yasaklarının kaldırılmasının nasıl daha erken bir tarihe çekilebileceğiyle ilgiliydi.

Fransa artık günde yaklaşık 12.000 kişiyi, özellikle hastane laboratuvarları aracılığıyla test edebiliyor. Sağlık Bakanlığının hedefi bu kapasiteleri Nisan ayı sonuna kadar dört katına çıkarmak (günde 50.000 test). Sorun ise iki hafta süren hükümetin tereddütlerinin muhtemelen daha da kötüleştirdiği test eksikliğini nasıl tamamlayıp bu sorunu aşacağımız. 20 Mart’ta Bakan Jean-François Delfraissy « günde on binlerce test yapamıyoruz. (…) Bu yaygın test stratejisini uygulamak için, gerekli ürünleri tedarik etmek için endüstriyel araçları temin etme aşamasındayız” diye  açıklama yapıyordu. Sınırlı sayıda testle karşı karşıya kalan sağlık otoriteleri şu an için test kullanımlarını « öncelikli » kabul edilen vakalarla sınırlandırdı:  « Covid-19 belirtileri ve semptomları gösterdiği düşünülen » insanlar ve sağlık çalışanları. Bu sınırlandırma, tarama eksikleri ve kısıtlamaları göz alındığında ise testlerin herkes için ücretsiz ve erişilebilir olması konusunda kuşku uyandırıyor.

Tıbbi malzemeleri eksikliği (Eküvyon çubuğu ve Reaktif)

Şu anda Fransa’da yürütülen testler, alınan salgılarda virüsün varlığını tespit etmekten ibarettir. Bunu yapmak için, bir biyolog veya bir sağlıkçı önce bir çubukla (bir tür uzun pamuklu çubuk olan eküvyon çubuğu) kullanarak burun boşluklarından bir örnek alır. Bu numune daha sonra « polimeraz zincir reaksiyonu » (PCR) adı verilen bir yöntemle test edilecek bir laboratuvara gönderilir. Amaç, virüsün genetik materyalinin (rebonükleik asit, RNA) numunede olup olmadığını tespit etmektir.

Reaktif ise, virüs numunede mevcutsa tepkimeye giren bileşiktir. Çoğunlukla Çin ve ABD’de üretilen bu reaktifler Fransız envanterinde az sayıda bulunmaktadır. 25 Mart tarihli sayısında Le Canard Enchainé gazetesi eküvyon çubuğu sıkıntısı da çekebileceğini aktarıyordu. İtalyan sektör lideri Copan şirketi aşırı talep dolayısıyla siparişleri yetiştiremiyordu. 24 Mart’ta tıbbi biyolog ve uzman doktorları sendikası bir basın açıklaması yaparak, « Bazıları özel ve kamu laboratuvarları eküvyon yapabilmek için denetlenemeyen bazı küçük mühendislik hileleri geliştirmek zorunda kalıyor » diye uyarıyordu.

Bunların yanında mevcut testlerin güvenilirliği de bir endişe kaynağı yaratıyor. Hastaların bir kısmı akut solunum sendromundan muzdaripken bile testlerde negatif görünüyordu. Rennes CHU’daki  (Centre hospitalier universitaire) viroloji laboratuvarının başkanı Vincent Thibault’a göre olası nedenlerden biri, virüsün hastalığın çeşitli aşamalarında burunda bulunmamasıdır. Üst solunum yollarının daha derin yerlerinde hatta akciğerlerde bulunabiliyor. Bu, semptom eşlik eden tamamen enfekte olan hastanın neden negatif test sonucu çıktığını açıklıyordu.  « Bu, bir testin iyi olmadığı anlamına gelmez, ancak virüsü aradığımız yerin, hastalığın bazı aşamalarında bulunmadığı yerde aradığımız anlamına gelir » diye de ekliyordu.

Maske eksikliği

7 Mart’tan bu yana, hükümet şehir laboratuvarlarına test yapma yetkisi verdi. Sağlık Genel Müdürlüğü, kamu ve özel sektör olmak üzere 120 laboratuvarı bu testi yapmaya yetkili kıldı. Ancak, eldiven, gözlük ve maske sıkıntısı ile karşı karşıya olan biyologlar ve hemşireler, virüsün kendilerine bulaşma ve bulaştırma riskini alarak test yapamıyorlardı. Dolayısıyla bu kaynak eksikliğinin test edilebilen numune sayısı üzerine doğrudan bir etkisi vardı.

Bu tabii ki hükümetin örgüsüzlüğüne işaret ediyor. Mediapart’ın görüştüğü genç tıbbi biyologlar başkanı Lionel Barrand şöyle açıklıyordu: « Özel laboratuvarların bu testleri daha önce yapmasına izin verilmeliydi, böylelikle hastalığın daha önceden tahmin etmesi mümkün olabilirdi. Bir aylık test uygulamasını kaybettik. Böylelikle, eksiklerimizi giderecek ve testleri gerçekleştirecek bir organizasyon kurma zamanını kaybettik ».

Özel şirketlerin insafına kaldık

Sertifikalı test kitleri listesi Sağlık Bakanlığı tarafından düzenli olarak güncellenmektedir. 23 Mart itibarıyla 19 ayrı kit, Fransız yetkilileri tarafından onaylanmış ve 14 şirket tarafından dağıtıma başlanmıştır. Ancak bununla birlikte, birçok şehir laboratuvarı, numunelerin analizi için gerekli test sağlayıcılarının en son makineleri ile donatılmamış olduğunu görüyoruz. Roche gibi “yeni nesil” testlerin çoğunu uygulamak için, laboratuvarın fiyatı 300.000 ila 400.000 avro arasında değişen yeni nesil Roche test platformuyla donatılması gerekiyor!  Biyologlar Birliği başkanı François Blanchecotte, Mediapart’a yaptığı açıklamada « Fransa’daki 4.200 şehir laboratuvarından sadece bir düzineden fazlası yeni nesil Roche serisi makinelerini satın alabilecek güçte, » diye konuştu.

Başka bir engel daha: « Kapalı » test platformlarını öncelik vermek gibi bir seçim yapıldı. Belirli bir markanın, bir makinesi için aynı markanın reaktif maddeleri kullanılması gerekiyor, bu da diğer markalarla uyumluluk olanağını ortadan kaldırıyor. « Bugünkü gibi yeni bir viral tehdit sırasında Roche veya Abbott tarafından sağlanan makineleri kullanabilmek için yine onların ürettiği reaktif maddenin sağlanmasını beklemelisiniz. Abbott makineniz varsa ve ancak elinizde Roche reaktifleri mevcutsa, sıkışıp kaldınız » diye açıklıyordu İlaç Politikası ve Şeffaflık Gözlemevi kurucu ortağı Jérôme Martin. « Açık » test platformları için reaktifler ise oldukça hızlı bir şekilde dağıtılmış ama bu makineler de tam otomatik hale getirilemediğinden dolayı yaygın kullanım gerektirdiği durumlarda daha fazla personelle ihtiyaç duyuyordu. Böylelikle bunları kullanmak da kısıtlı hale geldi, üstelik  de Üniversite Hastane Merkezleri (Center hospitalier universitaire) bu « açık » test platformlarından sadece 48 tanesine sahiptir. Böylelikle araştırma laboratuvarları ve devlet hastaneleri özel şirketlerin sunduklarıyla yetiniyor ve onların esiri olmaktan kurtulamıyordu.

Peki ya hızlı test kitleri?

Mart ayında Fransız hükümetine yöneltilen ana eleştirilerinden biri de Güney Kore’deki gibi hızlı testlerin yapılmamasıydı. 28 Mart tarihinde bu hızlı testlerin, « uygulanan yönteme bağlı olarak birkaç dakika, 10, 15, 20 ve bazen 30 dakika içinde sonuç elde edilmesini » sağladığını belirtiyordu Bakan Olivier Véran. Bakan, yeni test kitlerinin geliştirme aşamasında olduğunu, hatta « şu anda bu kitlerin arasındandan bazılarının operasyonel duruma » geldiğini belirterek, Fransa, Amerika Birleşik Devletleri, Japonya ve Güney Kore’deki araştırmalardan bahsediyor  Ancak, « kullanıma başlamadan önce, bunların etkili olduğundan emin olmalıyız, » diye ısrarı da belli ediyordu.

İspanya, Çinli Shenzhen Bioeasy Biotechnology şirketinden 640.000 hızlı test kiti sipariş etti. Ancak 26 Mart’ta İspanya’daki Çin Büyükelçiliği, hızlı testler gönderen şirketin Çin Tıbbi Ürünler Ulusal İdaresi’nin resmî lisansına sahip olmadığını söyledi. El Pais gazetesinde çıkan haberlere göre ise İspanya Sağlık Bakanlığı Acil Durum Koordinatörüne göre en az 9.000 test hatalar barındırıyordu.

Olivier Véran, Fransız hükümetinin 5 milyon hızlı test sipariş ettiğini doğruladı. Sipariş edilen modellerin test edildiğini ve yüksek sonuç alma verimliliğinin doğrulandığını da garanti etti. Açıklanan hedef Nisan ayında günde 30.000, Mayıs’a kadar ise günde 100.000 hızlı test yapmak. Bu, sokağa çıkma yasaklarının sonunu getirmeye ve ikinci bir salgın dalgasından kaçınmaya şüphesiz ki yardımcı olacaktır.

Yaygın tarama … Yasaklar kalktıktan sonra

Hükümet tarafından öngörülen diğer yol ise , laboratuvarlarda yapılacak kan testi (serolojik testler) kullanarak, yasaklar kalktıktan sonra nüfusun toplu olarak taranmasıdır. Vücuttaki antikorların varlığını tanımlayan bazı serolojik test modelleri şu anda test edilmektedir. ABD ve Çin’deki şirketler zaten antikor testleri üretmeye başladı. Fransa’da Institut Pasteur’dan üç ekip serolojik testlerin geliştirilmesi üzerinde çalıştığını biliyoruz. 31 Mart’tan bu yana Breton şirketi NG Biotech da hızlı bir kan testi sunuyor ve Nisan ayında 120.000 test üretmeyi planlıyor.

Bu serolojik testler, Fransız nüfusunun enfeksiyon oranı hakkında daha kesin bir tablo verebilir ve her şeyden önce de bağışıklık kazanmış insanları ve hala savunmasız olan diğer kişileri tanımlamayı mümkün kılar. Bu durumda sokağa çıkma sınırlandırması hastalar ve onların temas ettikleri kişiler için uygulanacaktır. Bununla birlikte, bu testlerin büyük ölçekte geliştirilmesi de zaman alabilir.

^[1] Bu yazı https://www.bastamag.net adresinden alınmış ve Eren Can tarafından Fransızca’dan çevrilmiştir.

Bağlantılı makale : Covid-19’un ortaya çıkışının ilk kronolojisi: Bilmek ve Planlamak