Fransa’da kadınların iş yaşamında ve emeklilikte karşılaştığı eşitsizlikler 

Yaprak Zorlu

Fransa’da emekli ödeneği hesaplamaları maaşlar ve çalışma süreleri değerlendirilerek oluşturuluyor.  

Ancak kadınların erkeklerle aynı işleri yapmalarına rağmen maaşları daha düşük ve çalışma süreleri ortalama olarak daha kısa. Ayrıca belirtmek gerekir ki genel olarak yarı zamanlı çalışmak ekonomik anlamda hayatlarını idame ettirebilmeleri konusunda olumsuz etkilemektedir.  

Örneğin, 2022 yılı INSEE verilerine göre Fransa’da kadınların maaşları erkeklerden ortalama yüzde 22 daha düşük olduğu belirtilirken, bu da kadın-erkek arasındaki maaş eşitsizliğini de ortaya koyuyor. Bunun ise özellikle işçi sendikalarının emeklilik reform yasa tasarısı sürecinde acilen çözülmesi gereken bir talebi olarak durmakta olduğunu hatırlatmakta fayda var.  

Yeni benzeri veriler, emekli kadınların yüzde 37’si ve erkeklerin yüzde 15’inin en fazla 1000€ brüt (net 909€) emekli maaşını alabilmekte olduklarını ortaya koyuyor..  

55 yaş üstü kadınlarda yoksullaşma artmaya devam ediyor

Fransa’da kadınların ortalama ücret farkı en yaşlı çalışanlar içerisinde ki oran daha da yüksek, 55 yaş ve üstündeki fark %27, 25 yaş altı içindeki fark ise %19 oranında. Bu fark aynı zamanda en kalifiye çalışanlar arasındaki maaş eşitsizliği örneğin de, düz lisenin altındaki diplomalara sahip olanlar için %26, üniversite lisans ve üzeri diploması olanlar arasında ise %31 ve yönetici olarak çalışan %9’luk bir kesim içerisinde bu oran %21 seviyesindedir.  

Kadınlar ve erkekler arasındaki ücret farkının bir diğer sorunu ise en iyi ücretli işlere eşit olmayan koşullarda erişimden kaynaklanmaktadır. 2019 verilerine göre, kadınlar genel iş kollarında %70 ve ara geçiş meslek dallarında ise %57 oranla çoğunluktadır. Yönetici kadroların %41’i kadındır. Odoxa Enstitüsü ile birlikte yürütülen emeklilik anketlerinin sonuçları şöyle, yaklaşık kadınların %47 ‘si çalışma yaşamına katılmakta ve en az bir kez de olsa güvencesiz yaşam koşullarıyla karşı karşıya kalmıştır. Bunlar özellikle,  çocuk bakımı için işten ayrılma mecburiyeti %24, uzun süreli ebeveynlerin doğum izni ve sonrası için (congé parentale) %22’si , çocuk bakımını ebeveynin tek başına idame ettirmesi durumu %17,5 ve serbest meslek sahibi, eşiyle veya eşi için ücretsiz veya çok düşük ücretli çalışma oranı ise %9,5’ğudur. 

Maaşlardaki ücret eşitsizliklerine ek olarak, aile yardım kısıtlamaları ise kadınların aleyhine işlemeye devam ediyor. Unutmayalım ki bugün bile her iki kadından biri çocuğu olduğunda mesleki faaliyetlerini azaltmak mecburiyetinde veya tamamen bırakmak zorunda kalmaktadır. Bu oran erkek işçilerde ise 9’da 1’dir. Bu nedenle, kadınlarda kesinti süreleri veya yarı zamanlı çalışma koşulları hesaba katıldığında çokça eşit olmayan bir çalışma koşullarına sahiptirler. Annelerin daha kısa bir işçilik yaşamı olmasının bir diğer nedeni ise, çocuk bakımı sürecinde var olan kreş sorunları, kadınların uzun süreli çalışma koşullarını olumsuz etkilemektedir. Özellikle, 50 yaşından sonra kişisel sağlık sorunları ve üzerine hasta bakımıyla yükümlü bırakılmaları (bir akraba, anne, baba) kadınların yaşamını epey bir zorlaştırmakta ve çözüm beklemektedir.  

Kadınların ortak toplumsal sorunlar etrafında bir araya gelme ve örgütlenme sorunu 

Fransa’da kadınların iş yerlerindeki sendikalaşma oranı düşük.  

Evlerde (temizlik, bakım, yemek yapımı gibi) koşullarda çalışan kadın işçilerin sendikalı olma yada bir yerde örgütlenme olanakları yalnız çalışma durumundan kaynaklı çok zayıftır. Özellikle o sektördeki insanlarla çalışma koşulları ve işçi hakları üzerinden sendikalar ve dernekler ne kadar temas kuruyor burası da çokça tartışmalı ve çözüm beklemektedir. Büyük alışveriş mağazalarındaki kasiyerler ise genellikle sendikal örgütlenmenin az veya bu yasal hakkını kullanımını engellemeye çalışan şirketlerde faaliyet göstermektedir. Bu gibi bir çok sektörde kadınların birçoğunun yarı zamanlı işleri ve düşük maaşları bulunmakta, örgütsüz oldukları için greve giderek haklarını almak veya bir sendikaya katılarak mücadele etmeyi göze alamayacak güncel koşullara sahiplerdir. Dönem dönem ise bu tarz sektörlerde sendikalarıyla mücadele edip kısmı kazanımlar sağlayan işçi direnişleri de vardır. Sermaye ve işçi sınıfı arasındaki bu uzlaşmaz mücadele veya güç dengesi henüz meslekler arası ücretleri yeniden gözden geçirmeye zorlayacak kadar çalışanların lehine dönmemiştir. 

Çalışma koşullarındaki zorluklar 

Çalışma koşullarından zorluklar (pénibilité au travail) önemli bir konu olarak karşımızda duruyor. Ve bu tüm işçileri etkilediği kadar kadınların emeğini iki kat daha fazla görünmez kılmaktadır. Macron hükümeti, esas olarak fiziksel yüklerle bağlantılı erkeklerin yoğun çalıştığı iş kolları ya da şantiyelerdeki iş ağırlığı ile ilgili hep erkek egemen bir bakışla örnekler vermektedir. Meşakkatli sektörler olarak tanımlanan kriterlerin içinde cinsiyetçi önyargılar olduğu, çeşitli araştırma kuruluşlar tarafından kabul edilmekte ve raporlanmıştır. Bütün meslekler arası zorlu kriterleri göz önünde bulundurmak önemli ama işin esasında çalışma koşullarını kadın-erkek çalışanlar için yeniden onların lehine dönük iyileştirmeyi eşit koşullarda yapabilmek ve örgütlenmek gerekmektedir.   

Kadınların aşırı derecede zorlandığı birçok meslek var. Özellikle, hemşireleri düşündüğünüzde farklı sıkıntılarla hastaneye gelen hastalarla uğraşmak ve bakmanın zorluğu gibi … Unutulmamalıdır ki, Macron’un birinci döneminin başlamasından birkaç ay sonra sağlık çalışanlarının iş yükünden kaynaklı erken emekli olmak için 4 kriter hakkı listeden çıkarılmıştı. Bundan kaynaklı, günümüz koşullarında hemşirelerin %20’si ve bakım görevlilerinin %30’u çalışma yaşamında karşılaştıkları ağır iş yükü ve zorluklarından dolayı iş yaşamından kaynaklanan sağlık sorunları nedeniyle 50 yaş sonrası malulen emekliliğe başvurmak zorunda kalmışlardır. Ayrıca, kamu sektöründe çalışan hemşireler 2010 reformundan bu yana “ aktif kategori ” hakkı olan erken yıpranmaya dayalı erken emeklilik koşullarını reformlar çerçevesinde kaybetmişlerdir. 

Başbakan Elisabeth Borne ve Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un dayattığı « 64 yaşında emeklilik reform yasa tasarısı » başta kadınlar olmak üzere, zor koşullarda çalışanlar ve yarım zamanlı çalışanların durumunu dikkate almadığı için kadın ve erkek arasındaki eşitsizlikleri de çokça derinleştirecektir. Yasal emeklilik yaşının yükseltilmesi ve prim süresinin (43 veya 44 yıla) uzatılmasının hızlandırılması eşitsizlikleri pekiştirecek ve hayat pahalılığı artan enflasyon karşısında emeklileri ve işçileri daha da yoksullaştıracak bir hamle olarak görmek ve işçilerin birlik mücadelesini güçlendirmek gerekmektedir.