Doğu Akdeniz’de uluslararası kriz derinleşiyor

◼ F.Y

Türkiye ile Yunanistan arasında Ege Denizinde kıta sahanlığı, karasuları, adaların statüsü gibi konularda yıllardır süren anlaşmazlık son yıllarda Doğu Akdeniz’e de sıçradı. Türkiye’nin geçtiğimiz ay Navtex ilan ederek, doğal gaz arama çalışmalarına başlaması ise Ankara-Atina arasındaki gerilimi daha da arttırdı. Askeri enstrümanların da ortaya sürülmesi ve Almanya, Fransa ve İtalya gibi aktörlerin de dahil olmasıyla kriz yeni bir aşamaya girdi.

Fransa’da Yaşam gazetesi olarak, bu sayımızda Türkiye ve Yunanistan arasında krize neden olan anlaşmazlıkları kaynağını, Mısır, Libya, İsrail, Kıbrıs gibi Doğu Akdeniz ülkelerin pozisyonlarının yanı sıra AB üyesi ülkelerin sürece dahilini, Yunanistan ve Türkiye gerici iktidarlarının toplumlarının içindeki faşist-milliyetçi yükselişi kendi lehlerine kullanmalarını, emekçileri savaş ve gerilim ortamına hizalayarak kendi iç siyasetlerinde daha saldırganlaşmasını özetledik.

Sorunun Kaynağı: Münhasır Ekonomik Bölge

Münhasır Ekonomik Bölge kavramı Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi uyarınca bir devletin deniz kaynaklarının araştırılması ve kullanılmasında su ve rüzgâr enerjisi de dahil olmak üzere özel haklara sahip olduğu deniz bölgeleridir. Bu alan bir devletin denize olan kıyı kenarından, denize doğru karasularında 200 deniz mili dışına kadar uzanır. Doğu Akdeniz’de ise kıyıdaş devletler (Türkiye, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Mısır, İsrail, Filistin, Lübnan, Suriye, Libya Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti), bu ekonomik bölgeleri kendi çıkarlarına ve aralarında ilişkilerine göre bazen ikili bazen de çoklu anlaşmalar yoluyla paylaşarak sınırları belirliyor ve kaynakları paylaşıyorlar. Antlaşma yapmalarının bir zorunlu nedeni de söz konusu alanının her devlete tanınan azami alandan az olması. (İki karşı kıyı arasında en uzun mesafe 300 deniz milidir)

2003’ten başlayarak bugüne kadar Doğu Akdeniz’de deniz sınırlarının belirlenmesi için 6 ayrı uluslararası anlaşmalar yapılmıştır. Bunlar:

• 17 Şubat 2003’te Kıbrıs Cumhuriyeti-Mısır MEB Sınırlandırma Antlaşması,
• 17 Ocak 2007’de Lübnan-Kıbrıs Cumhuriyeti MEB Sınırlandırma Antlaşması (Bu antlaşma Lübnan Parlamentosunca onaylanmadığı için yürürlüğe girememiştir),
• 17 Aralık 2010’da İsrail-Kıbrıs Cumhuriyeti MEB Sınırlandırma Antlaşması,
• 21 Eylül 2011’de Türkiye-KKTC Kıta Sahanlığı Sınırlandırma antlaşması
• 27 Kasım 2019’da Türkiye ve Libya Ulusal Mutabakat Hükümeti arasında imzalanan anlaşma
• 6 Ağustos 2020’de Yunanistan ve Mısır arasında imzalanan anlaşma.

Türkiye, Kıbrıs Cumhuriyeti ve Yunanistan’ın taraf olduğu sözleşmeleri tanımadığını defalarca ilan ederek, bu anlaşmaların Türkiye’yi bağlamadığını ifade etmiştir. Yunanistan ve Kıbrıs ise aynı şekilde Türkiye’nin KKTC ve Libya ile yapmış olduğu anlaşmaları  Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesine uymadığı ve kendi deniz sınırlarını içerisine kattığı gerekçesiyle yasadışı ilan etmiştir. Her ne kadar Türkiye zaman zaman  1982 hazırlanıp 1994’de yürürlüğe giren Deniz Hukuku Sözleşmesine atıflar yaparak kendi pozisyonunu savunsa da, bu sözleşmeye imza atmayarak taraf olmamıştır ve bu nedenle de Türkiye için bu sözleşme hukuki bir değer taşımamaktadır.

Yunanistan-Kıbrıs Cumhuriyeti-İsrail-Mısır

Türkiye-Kıbrıs arasındaki gerginliğin boyutu, 2010’dan itibaren Doğu Akdeniz’de zengin hidrokarbon yataklarının keşfedilmesi ve uluslararası büyük enerji şirketlerinin bölgeye akın etmesiyle birlikte daha da arttı. ABD’nin Noble ve Exxon Mobil şirketlerinin yanı sıra İtalyan ENI ve Fransız Total şirketleri Kıbrıs ve Mısır ve İsrail ile yaptıkları anlaşmalar çerçevesinde bölgede faaliyetlerini devam ettiriyorlar. Türkiye ise bu faaliyetlere kayıtsız kalmayarak, ilk sondaj gemisi Fatih’i ardından Yavuz’u savaş gemilerinin korumasında Akdeniz’e çıkardı ve kendi kıta sahanlığında kalan bölgelerde doğalgaz arama faaliyetlerine başladı.

Türkiye-Libya Anlaşması ve ‘Mavi Vatan’

Diğer taraftan Türkiye 27 Kasım’da Libya Ulusal Mutabakat Hükümeti ile yapmış olduğu anlaşmayı BM’ye bildirerek tescil ettirdi. Tabi ki burada tescil ettirmek, diğer ülkelerin bu anlaşmayı tanıyacağı anlamına gelmiyor ancak, hak iddia ettiği alanları ve parselleri resmi ilan etmiş olur. Zira bu anlaşmanın hemen ardından Mısır, Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti bu anlaşmayı tanımayacağını ilan etti. Bu anlaşma ile birlikte Türkiye gündemine « Mavi Vatan doktrini » gündeme geldi.

14 Haziran 2006 tarihinde Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’nda düzenlenen Karadeniz ve Deniz Güvenliği konulu sempozyumda ilk kez yine Tümamiral Cem Gürdeniz tarafından ilk kez kullanılan bu kavram, daha sonra hükümetle düştüğü ihale anlaşmazlığı sonrası kızağa çekilerek emekli edilen Cihat Yaycı tarafından geliştirilip bugünkü halini almıştır. Buna göre Türkiye’nin Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz’deki sınırları bu doktrine göre belirlenmiştir. Yani Türkiye’nin farklı hak ve egemenlik iddia ettiği  deniz alanlarının bütünüdür. Mavi Vatan, 2015 sonrası Türkiye’nin deniz alanlarındaki aktif ve askeri güce dayalı stratejisinin temelini oluşturmuştur. 

Mısır-Yunanistan Anlaşması

Mısır ile Yunanistan’ın Akdeniz sınırlarının büyük bir kısmının belirlendiği ve iki ülke arasında yer alan, petrol ve gaz rezervlerinin bulunduğu bölgede Münhasır Ekonomik Bölge (MEB) ilan edilmesi konusunda uzlaşıldığı anlaşma Ağustos ayının sonunda Yunan parlamentosundaki oturumdan gerekli oyu alarak kabul edildi. Oylamada 300 milletvekilinin 178’inin anlaşma lehinde oy kullandığı belirtildi. Yunan hükümet sözcüsü Stelyos Petsas yaptığı açıklamada “Türkiye’nin yasa dışı faaliyetleri” nedeniyle anlaşmanın Yunanistan tarafından onaylanmasının “çok acil” olduğunu belirtmişti. Bu anlaşmayı Seta’ın sitesinde yazmış olduğu bir analizle yorumlayan analist Yücel Acer şu ifadelerle konuyu açıklıyor « Yunanistan’ın bu antlaşmasının imzalanması için özellikle son aylarda yoğun bir çaba gösterdiği bilinmekteydi. Bu yoğun çabanın temel gerekçesi Türkiye ile Libya arasında imzalanan antlaşmaydı ». Acer, yayınladığı analizinde durumu şöyle özetliyor: « Bu antlaşmayı “hukuken temelsiz” ve “kendi haklarına tecavüz eden bir antlaşma” olarak gören Yunanistan, Türkiye-Libya antlaşması ile sınır çizilen yani paylaşılmış olan aynı alanda bu antlaşmayı bir nevi boşa çıkarmak için Mısır ile bir antlaşma yapma çabası içerisine girmişti. Bu antlaşma ile Yunanistan aslında kendi açısından amaçladığını bir nevi gerçekleştirmiş oldu. İmzadan sonra yapılan basın toplantısında Yunan Dışişleri Bakanı Dendias “Türkiye ile Trablus arasında imzalanan hukuka aykırı, hükümsüz ve hukuki temelsiz mutabakat muhtırasının mutlak zıttı bir antlaşma imzalanmıştır. Bu anlaşmanın imzalanmasının ardından, var olmayan Türk-Libya mutabakatı, en başından beri ait olduğu yerde, yani çöp tenekesinde sona erdi” demiştir »

Almanya’nın Arabuluculuk girişimi

Türkiye, 13 Temmuz’da Fransa’nın girişimiyle toplanan AB Dış İlişkiler Konseyi toplantısından bir hafta sonra 21 Temmuz’da « denizcilere duyuru » anlamına gelen ilk NAVTEX’ini yayımlamış ve Oruç Reis araştırma gemisinin Türkiye’nin BM’ye bildirdiği kıta sahanlığı sınırları ve 2012 yılında TPAO’ya verilen ruhsat sahaları içinde kalan bölgede sismik araştırmalar yapacağını ilan etmişti. Yunanistan ise Türkiye’nin araştırma yapacağı alanların kendi kıta sahanlığı içerisinde olduğunu açıklayarak, bölgeye savaş gemilerini göndermesi, bunun üzerine Türk Deniz Kuvvetleri’nin Oruç Reis’e sağlanan güvenliği artırması bir anda sıcak çatışma tehlikesinin doğmasına yol açmıştı.Taraflar arasındaki gerginlik, AB Dönem Başkanı sıfatıyla devreye giren Almanya Başbakanı Angela Merkel’in 22 Temmuz’da Erdoğan ve Miçotakis ile telefonda görüşmesi üzerine yatışmıştı. Ancak Yunanistan ve Mısır anlaşmasının duyulmasından sonra Türkiye görüşmelerin oyalama amaçlı olduğunu ileri sürerek, pozisyonunu değiştirmeden devam ettirdi. Bu arada Almanya Başbakanı Merkel’in « Doğu Akdeniz konusunda tüm Avrupa Birliği ülkeleri Yunanistan’ı desteklemekle yükümlüdür » açıklamaları Türkiye tarafının Merkel’in arabulucuğu konusunu sorgulamasına neden oldu. Merkel dışında Trump ve NATO Genel Sekreteri Stoltenberg de Türkiye ve Yunanistan’a “Sorunların diyalogla çözülmesi” çağrısını yenilediler.

Gerici Hükümetler halklarını oyalıyor

Doğal kaynakların paylaşımı nedeniyle bölgeye askeri yığınak yapan bölge hükümetleri, gemilerin birbirine yakınlaşmasından, uçakların it dalaşı yapmasına kadar tırmandırdıkları krizi medyayı da kullanarak, kendi iç politik hesaplarıyla birleştirmeyi başardılar. Evrensel yazarı İhsan Çaralan’ın geçtiğimiz hafta kaleme aldığı köşe yazısında «Olanlara ve olacaklara dair yapılan konuşmalara bakılırsa, Türkiye ile Yunanistan Doğu Akdeniz’de ya da Ege adalarında sıcak bir çatışmaya “Girdi-girecek” gibi görünüyor. Ancak dünyanın gerçeklerine ve bölgedeki gelişmelerin arkasında yaşananlara bakıldığında gerçekte iki ülkenin de dışarıdaki yüksek gerilim üzerinden “içeride” “Gerçekten savaş oluyormuş” gibi sonuçlar almak istediklerini » değerlendirmesini yaptı. Çaralan yazısını şöyle sürdürüyor: «hem Yunanistan hem de Türkiye’de iktidarların, halkların dikkatini yaşadıkları ağır sorunlardan “dış düşmana” çevirme ihtiyaçları vardır. Yunanistan Hükümeti; AB’den siyasi, daha da önemlisi ekonomik yardım almak, Ege’de ve Doğu Akdeniz’de Suriye, Mısır, İsrail’le daha yakınlaşmak, içerdeki sorunları da Türkiye’nin girişimleriyle bağlantılı göstermek derdindedir. Giderek güç ve itibar yitiren Erdoğan-AKP iktidarı için Yunanistan’la yaşanan gerginlik ise çok daha büyük ihtiyaçtır! Suriye, Libya ve Doğu Akdeniz’de karşı karşıya kalınan büyük sorunlar, Kürt sorununda “askeri çözümün” açmazları, işsizlik, yoksulluk, yolsuzluk, halkın kazanılmış haklarına yönelik topyekün saldırıları gözlerden saklamak için Yunanistan gibi “ezeli bir düşman”la girişilen “savaş”, AKP iktidarı için çok daha büyük bir ihtiyaçtır. »

(Kaynaklar: Evrensel, BBC Türkçe, DW Türkçe, setav.org, Wikipedia)