Deprem ve yüzleşme

Fatih Polat

İlk basıldığı 1851 yılında ilgi görmeyen ancak 20. yüzyılda kazandığı ünle Amerikan edebiyatının en önemli romanlarından biri kabul edilen Herman Melville’in “Moby Dick”ine kaynaklık eden olayları, Netflix’te In The Heart Of The Sea (Denizin Ortasında) adlı film olarak da izledik. Türkiye’de yaşadığımız deprem gerçekliği etrafındaki ilişkiler bakımından çağrıştırdıkları ile bu yazıya onunla başlayalım.

Moby Dick’e ilham veren bu gerçek öyküde gemileri dev bir balina tarafından alabora edilen New Englandlı bir grup balina avcısının hayatta kalma mücadelesini izliyoruz. Film, ‘Balina yağının, şehirlerimizi daha önce hiç aydınlatılmadığı kadar parlak aydınlattığı öğrenilmesinden bu yana küresel bir talep oluştu’ cümlesiyle açılıyor.

Balina yağının temel bir enerji kaynağı olarak kullanıldığı 1800’lü yılların kapitalizminde, denizcilik sektörünün patronları balina avı yoluyla servetlerine servet katar. Balina yağından gelen kâr, borsayı da hareketli tutan en önemli ticari motivasyon kaynaklarındandır.

Yeni bir servete yelken açma heyecanıyla başlayan son yolculuk, beyaz balina Moby Dick’in av olmamak için isyanı ve direnişiyle, onun peşine düşenlere büyük bir trajedi yaşatır. Gemileri alabora olur ve yanar. Küçük teknelerle yaşam mücadelesi vermeye çalışan denizciler aylarca okyanusun ortasında son peksimetleri tükenmiş bir şekilde yaşam mücadelesi vermeye başlarlar. Çok sayıda denizci ölürken, bir avuç denizcinin nasıl hayatta kalabildiği ve kurtarılarak yola çıktıkları karada, gözyaşlarına karışan bir sevinçle, tanrının armağanı olarak karşılandığının dehşet verici bir hikayesi.

Peki sonra ne oluyor? Servetlerini balina avcılığına borçlu olan denizcilik patronları, sağ kurtulmayı başaran kaptanlara, bundan sonraki kârlarının zarar görmemesi için başka bir hikaye uydurmalarını dayatırlar. Çünkü bir balinanın tüm bunlara yol açtığının duyulması bundan sonraki balina avları açısından da işleri bozabilir.

Türkiye’de henüz can kaybı sayısını tam olarak bilemediğimiz Maraş merkezli depremlerde de, daha arama kurtarma çalışmaları sürerken, yaşanılan yıkımların ekonomiye maliyeti ve bu maliyetin nasıl karşılanacağına dair tartışma, kapitalizmin aynı yasaları üzerinden yürümeye başladı. Çarklar yeniden nasıl dönecek ve yıkımın ekonomik faturası sistemin egemenlerini üzmeden nasıl karşılanacak?

Türkiye’nin en fazla kâr eden büyük şirketleri, kendilerine vergi iadesi ve farklı yollarla dönecek yardımlarını büyük bir şaşaa ile sundular. Ancak işin reklam kısmının altını kazıdığınızda sınıf sömürüsüne dayalı hesaplar kendisini açık ediyordu.

Örneğin, yılın dördüncü çeyreğinde piyasa beklentisinin üzerinde, 5.59 milyar TL’lik net dönem kârına imza atan Şişecam’da çalışan bir işçinin mektubundan, BİST 30’un en büyük şirketlerinden Şişecam’ın yaptığı deprem yardımları için, işçisinin boğazından kestiğini öğreniyoruz: “Burada ‘bir kap yemek’ denilen şey, işçiye fabrikada verilen yemeğin kesilmesidir. Her gün işçiye dağıtılan yemeğin bir çeşidi verilmiyor, onun ücreti deprem bölgesine para olarak gönderiliyor. Şişecam’ın başlattığı ve sendikamızın da bizden fedakarlık göstermemizi istediği şey budur. Peki o bir kap yemek ücreti deprem bölgesine Şişecam işçileri adına mı gidiyor? Kristal-İş sendikası adına mı gidiyor? Hayır. Yardımlar Şişecam şirketi adına gidiyor!”

Gönüllü olarak gittikleri deprem bölgesinden döndüklerinde tazminatsız işten çıkarılan ya da ek zam talebi için mücadele ettiklerinde, “Ülkede deprem var, siz neyle uğraşıyorsunuz” denilerek düşük zam dayatılan işçiler oldu.

Yaşadığımız deprem sürecinde, müdahalede devlet kurumlarının gecikmesine yönelik eleştiriler de, iktidar tarafından ‘Aksamalar olsa da’ cümlesiyle başlayıp, bu eleştirileri getirenlerin düşman ilan edilmesine kadar uzandı. Bu toz duman arasında yüzleşilmesi gerekenler arasında, dünyanın birçok farklı ülkesinden çok hızlı bir biçimde teknolojik donanımları ve eğitimli köpekleriyle gelen arama kurtarma ekiplerinin uzun süreler boyunca enkaz alanlarına intikal ettirilememiş olması önemli bir yer tutuyor. Hollanda ekibiyle Antakya’da arama-kurtarma çalışmalarına çevirmen olarak katılan Zeynep Alpar’ın, Gazeteci ve Çevirmen Siren İdemen’e anlattıkları, 1+1 Express sitesinden mutlaka okunmalı: “AFAD, uluslararası protokole göre, yabancı ekiplere tır ve otobüs verecek, biz de bölgemize gideceğiz. AFAD görevlisi ‘Araç yok’ diyor. Malzemeler için tır lâzım. AFAD tır ayarlayamıyor. Hollanda ekip şefi ‘Daha ne kadar kalacağız burada, 12 saat mi bekleyeceğiz?’ diyor. AFAD görevlisi gayet sakin, ‘Olabilir’ diyor.”2

Belgeselci İmre Azem’in, soysal medya paylaşımlarıyla hatırlattığı, kent suçları konusunda önemli çalışmalar yapan ve deprem konusunda yapılması gerekenlere dair önemli uyarılarda bulunan Mimar Mücella Yapıcı’nın bu iktidar tarafından hapsedilmiş olması bu sürecin notları arasında önemli bir yer tutuyor.

Eleştirel deprem yayınları nedeniyle RTÜK tarafından ekranları karartılan televizyon kanalları, deprem bölgesinde dört gazetecinin gözaltına alınması, iki muhabir ve bir yorumcu hakkında soruşturma başlatılması, canlı yayın sırasında gazetecilerin üzerine çekiçle yürünmesi de bu dönemin iktidar şiddetinin sonuçlarından.Algı yönetimi üzerine bir endüstri kurmuş olan siyasal iktidarın baş etmesinin mümkün olamayacağı gerçek şudur: Karşınızdaki şey, örtebileceğiniz ya da düşmanlaştırabileceğiniz bir fikir değil, enkaz altında kalan on kentte yaşamını yitiren, sakat kalan ve yaşadıklarının asla unutamayacak olanların döne döne kendisini hatırlatma gücüdür. Dünyada bununla baş edebilecek bir devlet yok!

https://www.evrensel.net/yazi/92550/deprem-ve-yuzlesme